Politiek primaat bij de overheid: wat betekent het voor de OR?

Door: Patrick Hüngens

In de overheidssector wordt medezeggenschap begrensd door het politiek primaat: democratisch gekozen organen nemen de politieke besluiten en de OR kan die niet formeel blokkeren.

De SER-Commissie Bevordering Medezeggenschap stelt voor om deze praktijk te moderniseren. Niet door extra adviesrechten toe te voegen, maar door wettelijk te borgen dat de OR tijdig wordt geïnformeerd en altijd een zienswijze kan geven. Zo wordt informele betrokkenheid structureel en voorspelbaar. Een verstandige stap, vindt MZ Services, want de praktijk is toe aan een update.

Sinds 1995 is het politiek primaat vastgelegd in de Wet op de ondernemingsraden (art. 46d WOR). Het uitgangspunt is begrijpelijk: democratisch gekozen politici moeten besluiten kunnen nemen zonder dat een ondernemingsraad die formeel kan tegenhouden.

In de praktijk is die regel vaak een struikelblok geworden. Voor OR’en bij gemeenten, provincies, rijk, waterschappen en uitvoeringsorganisaties betekent dit dat hun formele rol beperkt blijft, terwijl ze wel te maken krijgen met de gevolgen van politieke besluiten.

In veel organisaties wordt de OR informeel betrokken, maar dat is afhankelijk van de welwillendheid van bestuurders. Die afhankelijkheid past niet bij volwassen medezeggenschap en leidt tot wisselende kwaliteit van de dialoog.

Het nieuwe advies zegt eigenlijk: laten we erkennen dat medezeggenschap bij de overheid anders werkt, maar wél zorgen dat medewerkersparticipatie structureel wordt geborgd. 

Daarom wordt voorgesteld om het informele overleg te formaliseren: geen nieuw adviesrecht, maar een wettelijk vastgelegd recht op tijdige informatie en het indienen van een zienswijze, ook wanneer het politiek primaat geldt.  

Dat klinkt misschien bescheiden, maar in de praktijk verschuift dit van vrijblijvend overleg naar een verplicht, herleidbaar moment van dialoog tussen bestuurder en OR. 

Een zienswijze werkt juist wanneer je het moment, de inhoud en de opvolging helder afspreekt. Door in wet- en regelgeving vast te leggen dat de OR tijdig wordt geïnformeerd, ontstaat een voorspelbare procedure. De OR kan dan onderbouwd ingaan op personele impact, uitvoerbaarheid en alternatieven, en de bestuurder moet aantoonbaar reageren. Zo ontstaat transparantie zonder dat de rechter het toneel wordt. 

In onze eigen praktijk adviseert MZ Services al jaren aan ondernemingsraden om op deze manier haar rol in te vullen. Geef simpelweg aan wat je vindt van de situatie: ook wanneer er wordt geschermd met het politiek primaat.  

“Als de relatie goed is, heb je geen regels nodig.” Dat klopt, maar relaties zijn niet altijd goed. En juist dan biedt een structuur houvast. De commissie pleit er daarom voor om informele afspraken te verankeren.  

Niet om elkaar vast te zetten, maar om te zorgen dat elke OR tijdig kan meedenken en meepraten. De overheid verwacht van bedrijven dat zij goed werkgeverschap tonen, maar dat vraagt ook iets van de overheid zelf. Een beroep op het politiek primaat zou een uitzondering moeten zijn, geen standaardreactie. 

Sommige OR’en hadden gehoopt op een volwaardig adviesrecht bij politieke besluiten. De commissie kiest bewust voor een kleinere, haalbare stap: het versterken van wat al werkt. En dat is precies wat dit advies doet: het formaliseren van een praktijk die in veel organisaties al bestaat. 

Over vijf jaar wordt geëvalueerd hoe dit nieuwe kader in de praktijk uitpakt. Hoe vaak is het politiek primaat formeel ingeroepen? Hoe vaak is er een zienswijze gegeven? En vooral: heeft het bijgedragen aan beter overleg? 

Als dat laatste het geval is, dan heeft dit advies zijn doel bereikt. Want uiteindelijk gaat het er niet om meer rechten te krijgen, maar om meer invloed te hebben, op een manier die past bij de verantwoordelijkheden van zowel de politiek als de ondernemingsraad. 

MZ Services heeft jarenlange ervaring met het begeleiden van ondernemingsraden in de publieke sector. Wil jij, of je ondernemingsraad, met ons doorpraten over het politiek primaat? Of over een ander onderwerp aangaande jouw medezeggenschap? Neem gerust contact op met een van onze adviseurs voor een vrijblijvend gesprek.